Czerkawski

Jelita

herb Sas

Czerkawski h. Jelita (oraz h. Sas), vel Czerkaski, Czyrkawski, Cerkawski etc., Boniecki nazywa ich w Herbarzu starą rodziną czerwonoruską, należącą pierwotnie do herbu Sas. Z czasem, nie wiadomo czemu, mieli przejść do herbu Jelita. 

Właściwym ich nazwiskiem jest Czerkaski, ponieważ pisali się „z Czerkas”. Już w czasach Niesieckiego znani są tylko Jelitczykowie Czerkawscy (Czerkascy). Wszyscy wylegitymowani ze szlachectwa w Galicji, w Królestwie i na Litwie, zaliczyli się do tego herbu. Możliwe, że istniało więcej rodzin o tym nazwisku, a Jelitczykowie mogli wyjść np. ze wsi Czerkasy, w pow. Tomaszów Lubelski, w parafii Łaszczów. Wieś gniazdowa Sasów Czerkawskich, według Bonieckiego, leżała w ziemi sanockiej. Chodzi tu zapewne o wieś, którą wymienia Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, jako leżącą w pow. Rudki, w parafii Mikołajów. 

„Za zezwoleniem Kazimierza IV, trzymali Czerkasy w zastawie w dwustu kopach, bracia Steczko i Onyszko. Gdy król Aleksander Jagiellończyk nadał tę wieś kapitule lwowskiej, upomniał się o nią, jako o swoją własność, Dymitr Czerkaski z przydomkiem Tyrawa. Król Zygmunt I naznaczył komisję na rozpatrzenie jego praw, a gdy ta objaśniła rodzaj nadania, król przysądził wieś kapitule, a tej kazał spłacić Dymitra 1539 r.” (Bon.).

Steczko, Onyszko oraz Steczko Ilko z Czerkas, podpisali konfederację ziemi lwowskiej przeciw Odrowążom i przyłożyli pieczęcie swoje z herbem Sas. Tylko na pieczęci Steczka Ilka strzała żeleźcem do półksiężyca zwrócona (Piek. Her. Pols.).

Franciszek Czerkawski, w ziemi sanockiej 1735 r. Stanisław, podpisał manifest szlachty litewskiej 1763 r. (Vol. Leg.).

Czerkawscy herbu Jelita wylegitymowali się ze szlachectwa w Galicji, w sądach: ziemskim i grodzkim halickim, ziemskim lwowskim, grodzkim sanockim 1782 r., w Wydziale Stanów 1809 i 1823 r., niektórzy bez podania herbu. Wylegitymowali się również w Królestwie Kongresowym w latach 1836-1862, zostali zapisani do ksiąg szlachty ówczesnej guberni lubelskiej, a także w gubernii podolskiej 1848 r. 

Uruski wymienia Czerkawskich herbu Abdank, wylegitymowanych na Wołyniu.

Genealogia
(osób: 38)

• ADELAJDA Tekla Czerkawska h. Jelita (ok. 1835-po 1856), c. Józefa i Karoliny Borzęckiej h. Półkozic; m. (1856 Opole-Podedwórze) Roman Kotowicz (ok. 1830-po 1856), s. Franciszka i Marianny NN.; ślub w parafii Opole-Podedwórze, obecnie pow. Parczew, woj. lubelskie, miejscowość: Antopol (MK Opole-Podedwórze).

• HIPOLIT Wiktor Czerkawski h. Jelita (5 IX 1829-po 1859), s. Józefa i Karoliny Borzęckiej h. Półkozic, żołnierz taganrogskiego półbatalionu garnizonowego armii carskiej 1859 r.; wylegitymował się ze szlachectwa w Królestwie Kongresowym 1859 r. z herbem Jelita, został zapisany do ksiąg szlachty ówczesnej guberni lubelskiej; wylegitymował się jako potomek w 5-tym pokoleniu Konstantego, dziedzica dóbr Zawadka 1711 r. (Sęcz.).

Źródła: Bon. t. 3/358-360; Nies.; Sęcz.; SGKP t. 1/808; Urus. t. 3/4-5.